Plan
Ons plan is er op gericht om een nieuwe toekomst voor boeren te creëeren in Fryslân. Een oplossing die een integraal antwoord is op de problemen waar de agrarische sector en de maatschapij mee worstelen. Onze focus richt zich in eerste instantie op de melkveehouderij want deze beslaat zo’n 70% van ons grond oppervlak. Wij verwachten dat de andere landbouw vrij automatisch mee zal gaan in de veranderingen.
De uitvoering is hoofdzakelijk gebasseerd op een andere Ruimtelijke Ordening in combinatie met Herinrichtingsprogramma, beide onder verantwoordelijkheid van de provincie.
Winst
Het principe in onze maatschappij is dat een bedrijf winst moet maken. Dat is nodig voor een duurzaam voortbestaan van een bedrijf. Dat levert belasting op om de samenleving draaiende te houden en is eigenlijk het enige argument waarom een bedrijf ruimte krijgt om te functioneren en soms ook, helaas, schadelijke bijeffecten mag veroorzaken.
Helaas is er op enige uitzonderingen na geen enkele gangbare melkveehouderijonderneming die winst maakt, en dat is al tientallen jaren zo. De sector sleept zich al jaren voort op subsidies en de omstandigheid dat boeren zelf feitelijk het overgrote deel van het jaar gratis werken. Dat laatste is een keuze van de boer zelf, al is het feitelijk een verspilling van menselijk en maatschappelijk kapitaal. De gangbare bedrijfsvoering van de melkveehouderij zorgt echter voor enorm grote maatschappelijke problemen. Daarom wil Natuurlijk Fryslân de gangbare melkveehouderij geen ruimte meer geven in Fryslân en wil Natuurlijk Fryslân er door herinrichting, sanering en ruilverkaveling aktief aan bijdragen dat de sector wordt omgevormd tot een duurzame sector die op termijn zonder subsidie winstgevend is.
Klanten
Zuivel is vooral een wereldmarkt. De productieomstandigheden in Fryslân zorgen voor een hoge kostprijs. Analyse van de zuivelverwerking in Nederland geeft aan dat daarom slechts 25% van de melkplas winstgevend kan worden gemaakt, 75% is verliesgevend en zorgt daarmee voor de veel te lage melkprijs. De klanten die bereid zijn om de dure 25% te kopen zijn vooral kritische consumenten die niet op prijs kopen maar op gezondheid en/of luxe en/of duurzaamheid en/of dierenwelzijn en/of milieu etc. letten.
Dat zijn dus de klanten/consumenten wier wensen leidend zijn voor onze afwegingen en keuzes met betrekking tot de herinrichting van de landbouw. Voor de andere 75% van de melk zijn feitelijk geen klanten omdat deze de kostprijs niet willen of kunnen betalen.
Gezond Boeren
Gezond Boeren betekent voor ons dus kiezen voor:
Fossielvrij:
Geen aanvoer, direct of indirect, van fossiele meststoffen (fosfaat en stikstof) via mest, kunstmest of geïmporteerd veevoer. Geen fossiele elektriciteit, geen fossiele brandstoffen voor trekkers en machines. Zo weinig mogelijk beton, en dan alleen nog met echte CO2-compensatie.
Circulair:
Zoveel mogelijk gesloten kringloop op het bedrijf, met name voor meststoffen en voedergewassen. Bij voorkeur gemengd bedrijf en levenscyclus voor de dieren op het bedrijf houden. Daarnaast ook voor bouwmaterialen en verpakkingsmateriaal. Voorkomen van afval.
Klimaatbestendig:
Hoog waterpeil tegen de droogte en verzilting. Gevarieerde en blijvende grasmat die de beste weerstand biedt tegen zowel extreem droog als extreem nat weer.
Biodivers:
Geen bestrijdingsmiddelen. Echte circulaire grondgebondenheid op basis van 1 a 1,5 GrootVeeEenheid (koe) per hectare. Geen drijfmest voor een gezonde bodem. Hoge waterstand voor gevarieerd bodemleven, voedsel en habitat voor vogels, tegen muizenplagen. Blijvende grasmat met kruiden, bloemen, wormen, insecten, schimmels en bacteriën voor een natuurlijke mineralen- en sporen-cyclus. Herstelde sloten, greppels, houtwallen en andere micro-accidentatie voor gevarieerde omstandigheden en dekking voor insecten, bodemleven, bijzondere flora, vogels, hazen, egels, etc. Laat maaien ten behoeve van weidevogels en hazen en om zaadval van eenjarige planten en bloemen mogelijk te maken. Mozaïekbeheer en beperking van werkbreedte, gewicht en vermogen van trekkers en machines om overleving van kuikens, hazen en herten te bevorderen. 24-uurs beweiding bij koeien tussen 1 mei en 15 oktober.
Aantrekkelijk Landschap:
Blijvende grasmat met bloemen en kruiden. Late maaidatum. Hoog waterpeil. Herstel van weidevogel-, eenden-, hazen- en insectenpopulatie. Herstelde cultuurhistorische slotenpatronen, waterpoelen, bomensingels, solitaire eiken en erfbeplanting. Herstelde en nieuw aangelegde laarzenpaden. Informatie over de lokale omgeving, natuur, historie, voedsel, bewoners, etc.
Gezond en verantwoord eten:
Zoveel mogelijk aansluiten bij de natuurlijke processen in de grond zodat de gewassen goede gehaltes van voedingsstoffen, mineralen en sporenelementen bevatten. Extensieve veehouderij zodat de zuivel, vlees en eieren de natuurlijke aminozuren, vetten, suikers, mineralen en sporenelementen bevatten voor een natuurlijke voeding. Geen pesticiden zodat de natuurlijke processen niet verstoord worden. Geen monocultuur ter voorkoming van plagen en uitputting van de grond. Aansluiten bij de natuurlijke processen en kringlopen zodat de productie oneindig in stand kan worden gehouden.
Klantgericht:
De Friese boer heeft een klant nodig die zijn produkten waardeert en daarom moet er voor gezorgd worden dat de klant die waarde ook herkent. Hoe langer en complexer de keten tussen boer en consument hoe moeilijker dat wordt. In een wereld van Sociale Media, Fake News en samenzweringstheorieën betekent dit steeds meer inzetten op direct menselijk contact tussen boer en klant. Directe levering biedt de beste kansen, maar heeft ook consequenties. De boer moet van grondstofproducent veranderen in voedselverwerker en leverancier. Bovendien zal de boer een breder voedselpakket moeten aanbieden in plaats van een enkel produkt. De boer zal ook transparantie moeten bieden aan zijn klanten, dus zijn boerderij open stellen voor bezoekers. Dit heeft grote consequenties voor de bedrijfsvormen en bedrijfsvoering, waarvoor aanpassingen van de Ruimtelijke Ordening nodig zijn.
Winstgevend:
De winstgevendheid van de sector komt uit toegevoegde waarde en niet uit grondstoffenproductie of bulkproducten. Toegevoegde waarde komt uit ver-/be-werking van de producten en/of uit de gevoelswaarde die bij de consumenten wordt opgeroepen. Of deze gevoelswaarde een wetenschappelijk onderbouwde basis heeft doet minder ter zake. De Klant is Koning. De Klant heeft altijd gelijk, ook wanneer deze ongelijk heeft.
Bulkmelk vs Gezond Eten
Natuurlijk Fryslân kiest er voor om het provinciale beleid voluit in te zetten op een transitie van Bulkmelkproductie naar Gezond Eten. Deze transitie kan grotendeels worden bereikt door een andere invulling van de Ruimtelijke Ordening. Dat betekent concreet dat we in ‘Feroardening Romte’ (Verordening Ruimte, de ruimtelijke richtlijn voor de provincie en onderliggende overheden) geen uitbreiding en vernieuwing van gangbare melkveehouderij meer toestaan. Daarnaast moet de provincie een herinrichtingsmaatschappij opzetten, vergelijkbaar met de Rijksdienst IJsselmeerpolders destijds, die de transitie van het buitengebied gaat uitvoeren samen met de inwoners van de dorpen en steden met hun omringende buitengebied.
Oorlog en Mansholt
Een eeuw geleden was voedselzekerheid een grote zorg. Na twee wereldoorlogen werd onder leiding van minister Mansholt ingezet op grootschalige rationalisering van voedsel. Op dat moment in de tijd was dat een heel rationele beslissing. De overheid stimuleerde deze ontwikkeling aan alle kanten; subsidies, voorlichting, regelgeving, ruilverkaveling, grondbank, onderwijs, etc.
Al in de zeventiger jaren werd duidelijk dat dit systeem volledig vast dreigde te lopen. Dat is ondertussen ook gebeurd met als gevolg allerlei ad hoc regelgeving; melkquota, mestquota, fosfaatregelingen, stikstofregelingen, weidevogelregelingen, etc.
Allemaal niet werkende symptoombestrijding en ondertussen woekerde het onderliggende probleem door. Het ergste is nog dat de overheid het verhaal van schaalvergroting en intensivering van de landbouw eigenlijk tot de dag van vandaag blijft uitdragen richting boeren. Nu dragen boeren als ondernemers bedrijfsrisico’s, maar de situatie is door de opstelling en communicatie van de overheid toch wezenlijk anders dan bijvoorbeeld voor Videotheekhouders, ook voor hen is de wereld veranderd maar geen overheid die nu tegen je zegt dat je je videotheek maar moet vergroten. De situatie is daarmee zodanig extreem scheefgegroeid dat Natuurlijk Fryslân vind dat de overheid ook een verantwoordelijkheid heeft in de oplossing van het probleem. De correctie van het probleem vraagt daarom nu om ook zeer ingrijpende veranderingen.
Natuurlijk Fryslân kiest daarom voor een gebiedsgerichte herinrichting van het buitengebied waarbij de boeren in het gebied een aanbod krijgen om hun bedrijf tegen marktwaarde te verkopen aan de herinrichtingsmaatschapij.
Dit is dus geen geld geven aan de boeren, maar het aankopen van iets wat zij nu bezitten.
Overigens is de motivatie voor deze herinrichting grotendeels dezelfde als die van Mansholt indertijd; het waarborgen van een duurzame voedselvoorziening door een gezonde agrarische sector.
Combineren van kansen
De herinrichting van het buitengebied volgens ons plan voor Gezond Boeren biedt heel veel mogelijkheden om kansen te combineren en bouwt daar ook op voort:
Biodiversiteitsherstel:
De herinrichting van het buitengebied als onderdeel van ons plan voor Gezond Boeren heeft een grote positieve uitwerking voor het herstel van Biodiversiteit omdat het de huidige landbouwmethodes vervangt door methodes die voortbouwen op een goede Biodiversiteit. Ook de huidige gebiedsinrichting die is ontstaan door de huidige landbouwmethodes zal vervangen worden door een veel gevarieerdere inrichting die uitstekend past bij een grote Biodiversiteit.
Veenweide oxidatie:
Om de klimaatverandering af te remmen moet de oxidatie van het veenpakket in centraal Fryslân gestopt worden. Deze oxidatie ontstaat door het lage waterpeil in het gebied waardoor het veen uitdroogt aan de bovenkant en vervolgens kan oxideren doordat er zuurstof bij komt. Om dit te voorkomen moet het waterpeil in het gebied drastisch omhoog en dat betekent ook een flinke aanpassing aan de huidige manier van boeren. De herinrichting van het buitengebied ten behoeve van Gezond Boeren kan uitstekend gecombineerd worden met deze opgave en dit gebied kan ook al direct als eerste worden aangepakt zoals afgelopen jaar al voorgesteld en uitgewerkt.
Klimaataanpassing:
Zoals in ons plan voor Klimaataanpassing moet vanwege het veranderende weer en de stijging van de zeespiegel verdroging en verzilting worden tegengegaan door een sterke stijging van het waterpeil in het buitengebied van Fryslân. De benodigde peilverhoging is in de meeste gebieden van Fryslân zodanig dat drainage systemen praktisch niet meer werken. In grote delen van Fryslân zullen de historische sloot en greppelpatronen hersteld moeten worden gecombineerd met herstel van micro-accidentering. Dit is uitstekend te combineren met een herinrichting van het buitengebied.
Weidevogels:
Willen we de weidevogels redden zullen we de habitat moeten herstellen zodat de onderliggende Biodiversiteit (bloemen, insecten, wormen, etc.) kan herstellen. Hier en daar een postzegelweidevogelreservaat heeft geen zin, dat verergert het probleem eerder. Het grootschalig herstellen van de habitat sluit aan bij wat de consument wil en is daarmee een integraal onderdeel van ons plan voor het herinrichten van het buitengebied.
Toerisme:
Wandeltoerisme is een zeer duurzame vorm van toerisme die ook veel mogelijkheden biedt in combinatie met de omschakeling naar Gezond Boeren. De aanleg en herstel van de benodigde wandelpaden past uitstekend in het herinrichtingsplan. Bovendien biedt Wandeltoerisme de boer allerlei mogelijkheden voor contact met de consument via Agro-toerisme en Agro-horeca.
Innovatie:
De omschakeling naar fossielvrije en kleinschaliger landbouw biedt veel mogelijkheden voor nieuwe machines, robots en kunstmatige intelligentie (AI). Ook de verdere kennisontwikkeling rondom de natuurlijke processen in de bodem biedt veel mogelijkheden voor nieuwe ondernemers om weer het voortouw in de wereld te nemen. Het zelfde geldt voor innovatie rondom geïntegreerde voedselproductie, permacultuur, marketing, verkoop en distributie. Zie Industrie en Innovatie.
Werkgelegenheid:
De meer klantgerichte, individuele, onderscheidende, specialistischer voedselproductie gericht op toegevoegde waarde sluit meer aan bij ambachtelijke verwerking dan geautomatiseerde procesindustrie. Dit gecombineerd met een grotere focus op Wandeltoerisme en Natuurbeleving stimuleert de werkgelegenheid in en om de dorpen en is daarmee goed voor de Leefbaarheid. Zelfs voor de steden is dit goed want ook het toerisme naar de steden leunt sterk op de kwaliteit en uitstraling van het buitengebied.
Natuuropgaaf:
De herinrichting van het buitengebied kan uitstekend gecombineerd worden met de realisatie van de Natuuropgaaf die op het bordje van de provincie ligt. Feitelijk zal in veel gebieden de overgang tussen natuur en natuurlijk boeren klein zijn waardoor het realiseren van de wederzijdse doelen veel eenvoudiger wordt.
Verdroging van de Natuur:
De majeure waterpeilverhogingen uit ons Waterplan, als onderdeel van de herinrichting, zal ook verdroging van de natuurgebieden als gevolg van de lage waterpeilen in de omliggende gebieden verminderen.
Waterkwaliteit:
De omschakeling naar Gezond Boeren en herinrichting die daarvoor nodig is betekent geen pesticiden meer en veel minder meststoffen in het water.
Energie:
Er is geen ontkomen aan, de Energietransitie vraagt ook ruimte in het buitengebied. Onze plannen om deze doelen te bereiken sluiten goed aan bij de methodes van Gezond Boeren en kunnen goed gecombineerd worden met de herinrichting van het buitengebied.
Leefbaarheid:
Onze plannen ter versterking van de Leefbaarheid in de dorpen leunen sterk op gevarieerd, levendig, aantrekkelijk, Biodivers buitengebied met aanpassingen voor Wandeltoerisme en een toegankelijk agrarisch landschap met Agro-toerisme en consumentgerichte voedselproductie.
Gezondheid:
De herinrichting maakt het buitengebied toegankelijker voor sporters en recreatieve wandelaars. Ook de lokale productie van gezond voedsel op basis van een gezonde bodem met de mogelijkheid om daar zelf aan bij te dragen is aan alle kanten goed voor onze collectieve gezondheid. Maar misschien wel het belangrijkste, we nemen de onduidelijkheid en onzekerheid bij de boeren weg over de toekomst van de landbouw in Fryslân. We geven de boeren duidelijkheid, verschillende keuzes en een toekomst met perspectief.
Bedrijfsopvolging:
De agrarische sector worstelt met grote problemen rondom bedrijfsopvolging. Wij verwachten dat door de omschakeling naar Gezond Boeren er veel meer verschillende mogelijkheden ontstaan om invulling te geven aan de bedrijfsopvolging, vaak ook door meerdere kinderen uit een boerenfamilie.
Daarnaast verwachten wij door de flexibiliteit die er zal ontstaan door het aanbod van nieuwe pachtboerderijen ook veel mensen van buiten de sector ‘gezonde boer’ kunnen worden.
Mensen met afstand tot de arbeidsmarkt:
De herinrichting leidt tot veel meer, veel diverser, veel kleinschaliger en veel meer op waarde gerichte arbeid in de agrarische sector. Natuurlijk Fryslân verwacht dat hier veel kansen ontstaan voor veel verschillende mensen met diverse achtergronden en met veel uiteenlopende kwaliteiten.
Uitvoering
De uitvoering van de herinrichting is gebaseerd op vier onderdelen:
Aanpassing van de Ruimtelijke Ordening:
Door de landbouw net zo te behandelen als de andere economische sectoren kun je een veel fijnere uitsplitsing in subcategorieën maken op basis van werkwijze, schaalgrootte, gebruikte stoffen, processen, uitstoot, gebruikte machines, manier van werken, klanten, etc. Daarna kun je als provincie kiezen welke categorieën je waar toe wilt staan en welk niet.
Gebiedsprocessen en ruilverkaveling onder regie van de provincie:
De provincie kan besluiten tot een ‘Gebiedsproces’ voor een bepaald gebied in de provincie en hierbij het ‘Ruilverkavelings-instrument’ inzetten. In tegenstelling tot vroeger is er voor en tijdens de uitvoering geen instemming van de grondeigenaren nodig voor de ruilverkaveling waardoor de doelen veel sneller kunnen worden bereikt.
Aankoop aanbod:
De boeren die betrokken zijn in het gebiedsproces wordt een eenmalig aankoopbod gedaan voor (een deel) van hun bedrijf voor de huidige marktwaarde.
Financiële middelen:
De provincie neemt de financiering van de investeringen en de uitvoering op zich. Aangezien tegenover het overgrote deel van de benodigde middelen bezittingen komen te staan kan voor de financiering direct of indirect op de kapitaalmarkt worden geleend. Daarnaast gaat de provincie inzetten op landelijke en EU-bijdragen. De gemeentes worden uitgenodigd om flankerende initiatieven te voor eigen rekening te ontwikkelen.
Bijscholing
De omschakeling naar Gezond Boeren is een enorme stap voor veel traditioneel opgeleide boeren. Daarvoor zal een intensieve en brede bijscholing nodig zijn. Maar dit biedt ook een goed moment om het curriculum van de agrarische opleidingen aan te passen aan de uitdagingen van de toekomst.
Nieuwe boeren
De herinrichtingsorganisatie zal het buitengebied inrichten, onderdeel daarvan zal het ook nieuwe, kleinere boeren bedrijven opzetten en ter pacht aanbieden. Hierdoor ontstaat ruimte voor nieuwe boeren, ook van buiten de sector. Actieve werving van nieuwe ‘gezonde boeren’ is onderdeel van de herinrichting.
Organisatie en bemensing
De provincie neemt het initiatief tot de oprichting en financiering van de herinrichtingsmaatschappij, deelt de gebieden in, stelt kaders, doelen en tijdlijnen. Bij de verdere invulling en uitvoering wordt zoveel mogelijk gewerkt met organisaties en mensen uit de streken en dorpen.
Tijdpad
Voor de transitie van het veenweidegebied is al een tijdpad uitgewerkt dat ook rekening houdt met alle onderlinge afhankelijkheden en de tijd die nodig is om de habitat en biodiversiteit te herstellen zodat de gewenste eindsituatie ontstaat voor duurzaam Gezond Boeren.