We leven in onrustige tijden van populisme, toenemende ongelijkheid, gele hesjes, lobbyisten, America First. Tegelijk hebben we te maken met grote bedreigingen voor onze aarde en samenleving; klimaatverandering, dramatische achteruitgang van biodiversiteit en de grondstoffencrisis. In Fryslân komen daar de lokale uitdagingen bij om de leefbaarheid te behouden, de crisis in de landbouw, de toekomst van de Friese economie en hoe nemen we iedereen mee in deze transities.

Vertrouwen in de overheid

Een belangrijk probleem voor het oplossen van de grote problemen van onze tijd is het sterk afgenomen vertrouwen in de overheid. Niet alleen dat, de overheid lijkt in de beleving van de inwoner steeds vaker op de tegenstander. Waar ligt dat nou aan? In onze democratisch stelsel zijn de politici de vertegenwoordigers van de inwoners en sturen zij de overheidsorganisatie aan voor ons gezamenlijk welzijn. Waar komt die gapende kloof vandaan? Misschien ligt het toch wel enigzins aan hoe we onze maatschappij hebben ingericht en hoe de overheid functioneert.

Schaalvergroting

De gemeentelijke schaalvergroting heeft het ons inziens niet echt beter gemaakt. Een grotere gemeente zou betere en gespecialiseerdere ambtenaren kunnen aantrekken door toegenomen schaalgrootte en omdat een grotere gemeente een hoger salaris mag betalen dan een kleine. Het gevolg is echter geweest dat het gemeentehuis nu verder weg zit, en de ambtenaar dus ook verder weg van de inwoner.

Callcenter

Tegenwoordig heeft een beetje gemeente een ‘klantcontactcentrum’, als of een gemeente een bedrijf is met klanten. Nee, een gemeente bestaat uit inwoners, geen klanten. Wanneer je inwoners als ‘klant’ gaat behandelen, gaan ze zich ook als ‘klant’ gedragen en niet als inwoner en onderdeel van de gemeente.

Frietsnijder

Kwamen de inwoners vroeger bij de kleinere gemeente met een probleem, een initiatief en vraag, dan hadden ze zelf direct met een of twee ambtenaren te maken die het punt oppakten. Nu bij de grotere gemeente verdwijnt het achter het callcenter en blijken er vaak direct en indirect een heel leger aan specialistische ambtenaren bij betrokken te moeten worden. Elk vanuit zijn eigen afdeling en verantwoordelijkheid, en die moeten het samen eens worden over een antwoord. Vaak is het onduidelijk wie daar nu de leiding in moet nemen en wie een knoop moet doorhakken. Erg onduidelijk vaak in de organisatie, voor de aanvragers al helemaal een drama om erachter te komen. Recent heeft zich een commissie van Provinciale Staten hierover gebogen (de provincie heeft namelijk precies hetzelfde probleem als een grote gemeente) samen met inwoners die in zo’n traject terecht waren gekomen. Deze inwoners typeerden de handelwijze van de Provincie en Gemeentes als een ‘frietsnijder’, je komt met een aardappel, die gaat door de provinciale ambtelijke frietsnijder en daarna is het aan de aanvragers om er voor te zorgen dat je alle losse frietjes weer bij elkaar brengt en dan hopen dat je er weer een soort aardappel van kan maken.

Nij Hiddum Hou

Dan heb je grote zichtbare projecten waar de overheid bij betrokken is; windpark Nij Hiddum Hou, zonnepark bij Wirdum, de Reststoffen Energie Centrale in Harlingen, etc. Waar de overheid zich niet aan afspraken lijkt te houden, zich niet aan zijn eigen regels houdt of een onduidelijke rol speelt. Nu hebben we met zijn alle een heel ingewikkelde samenleving met regels en procedures gecreërd en die zitten ook de overheid zelf wel eens in de weg. Maar dit bestuurlijk gehaspel wat soms ook nog sterk de indruk wekt dat er wat ‘geregeld’ is tussen overheid en belanghebbende, versterken het vertrouwen in de overheid niet.

Lobbyisten en bedrijven

Dan blijkt verder nog dat er vaak lobbyisten en bedrijven veel invloed hebben op beleid en keuzes van de overheid omdat zij tijd en geld hebben om daar mensen voor vrij te maken. De uitkomsten gaan in de ogen van de inwoners vaak ten koste van hen. Het weerwoord van de overheid is dan vaak dat er inspraakprocedures zijn, of dat het op de website van de provincie heeft gestaan of in de krant. Alsof iedere inwoner iedere week de website van de Provincie gaat checken, of die hele pagina vol onmogelijk kleine lettertjes met mededelingen van de overheid in de Leeuwarder Courant wekelijks gaat zitten uitpluizen.

Omgevingswet

De volgende overheidsblunder is ook al weer in de maak. De aankomende omgevingswet betekent een enorme verandering voor hoe er met de leefomgeving van de inwoner wordt omgegaan. De gemeentes en provincies zijn al druk met de invoering aan de slag. Hierover zeggen de gemeentes en provincie zelf dat ze niet goed weten hoe ze het moeten uitvoeren en dat ze maar wat proberen. Recent heeft de provincie aangegeven dat de fase van publieke consultatie succesvol is afgerond. Het vervelende is dat geen inwoner hier weet van heeft en dat slechts de bekende lobbyorganisaties hun bijdrage hebben geleverd. Het komende resultaat laat zich raden en zal het vertrouwen in de overheid verder stevig doen dalen.

Onlogische regels

Wat het vertrouwen in de overheid ook zeker geen goed doet zijn onlogische regels en afspraken. Neem de dorpsmolen van Reduzum, iedereen wil hem, geen problemen met de omwonenden, het past in de energietransitie. Mooi toch? Helaas, alle politieke partijen zijn voor behalve een kleine partij, die heeft een verbod op windmolens binnengehaald bij de coalitieonderhandelingen en houd vast aan deze trofee. Dit soort politieke koehandel kun je inwoners niet uitleggen.

Domme regels

Dan is er nog symptoombestrijding of verkeerde prikkels. De overheid pakt een probleem niet aan, stelt uit, ontkent het probleen omdat het onderwerp gevoelig ligt. Als het dan echt misloopt krijg je paniekvoetbal en eindig je met bv de fosfaatregeling in de landbouw. Volstrekt oneerlijke, onlogische, door een lobbygroep aangestuurde symptoombestrijding. De meeste inwoners hebben tegenwoordig een prima opleiding gehad, zien dit aan en denken waarom dit gebroddel? Een kind ziet dat dit geen oplossing is.

Kolencentrales

Al sinds 1993 staat het Klimaatprobleem prominent op de agenda. Waarom dan tien jaar geleden vier nieuwe kolencentrales bouwen die nu vervroegd dicht moeten? Dit kun je niet uitleggen.

Schiphol

Is er ooit een afspraak door de overheid met de omwonenden nagekomen? Besluitvorming op basis van een ‘rekenmodel’ wat overduidelijk niet klopt met de werkelijkheid.

ICT

De lijst van ICT en infrastructuurprojecten van de overheid die mislukken of enorm veel duurder uitpakken geeft ook geen vertrouwen dat de overheid kennis van zaken heeft.

Unilever

Het geplande, maar nu afgeblazen, afschaffen van de dividendbelasting ten behoeve van Unilever heeft ook het beeld versterkt dat de overheid er niet is voor de inwoner.

Het moet echt anders

Maar dan niet zoals de provincie het onder de huidige coalitie aanpakt. Initiatieven krijgen nu alle ruimte, de provincie ‘faciliteert’. Praktisch betekent het dat de provincie vooral niks meer doet en nu moet je als inwonersinitiatief echt alles helemaal zelf doen. Maar inwonersinitiatieven hebben daar helemaal geen geld en tijd voor. De provincie gooit alles gewoon over de schutting. Hoe moet het dan wel?

Probleem erkennen

Dus niet uitstellen, ontkennen of met symptoombestrijding aan de gang, maar de omvang en oorzaak van het probleem erkennen. Daarna op basis van cijfers, feiten en wetenschap de oorzaak aanpakken door keuzes te maken.

Voorbeeld: het Klimaatprobleem is zeer urgent, wij moeten onder andere zo snel mogelijk over op duurzame energie, daarvoor heb je in Fryslan voor 2030, 17 miljoen zonnepanelen nodig. Die passen maar voor een heel klein stukje op daken en industrieterreinen. Dus moeten ze in het weiland. Misschien geen leuk bericht maar wel helder, eerlijk en gebasseerd op cijfers. Bovendien, een kind begrijpt dat je niet 17 miljoen panelen in één jaar kunt neerzetten, dus je moet nu beginnen.

Mienskip

Dit is een hele grote opdracht die de provincie niet in haar eentje kan uitvoeren, en zeker niet zonder instemming, betrokkenheid en participatie van de Mienskip. Maar je kunt het als provincie ook niet over de schutting naar de Mienskip gooien. Je moet er als provincie voor zorgen dat de Mienskip het op kan pakken. De Friese samenleving heeft al veel vaker laten zien dat het tot grote daden in staat is en op een manier waarbij sprake is van grote solidariteit. Alleen moet je het wel organiseren op een schaal die bijde Mienskip past. De meest passende vorm is dan per stad, dorp of wijk.

Keuzes, Kaders, Faciliteiten

De provincie moet het werk verdelen, met kaders en keuzes. Daarnaast moet de provincie de steden, wijken en dorpen de ruimte en financiëele middelen geven om het uit te voeren. Verder de uitvoering mogelijk maken door aanpassen van regelgeving en voorschriften. Tenslotte ervoor zorgen dat Den Haag en EU geen roet in het eten gooien maar de gesprekspartner zijn namens de dorpen richting grote en machtige partijen zoals Liander, Gasunie, Tennet en leveranciers.

Innoveren en werk

De transities bieden voor Fryslân een prachtige kans om te innoveren, zowel technisch, ecologisch als maatschappelijk. Het bied ook allerlei mogelijkheden voor nieuw werk, werk met een toekomst, werk ook in het buitengebied. Kansen voor een leefbare en inclusieve samenleving.

Solidair samenwerken

Op deze manier kan Fryslân deze grote transities aan. En op een solidaire manier die de mogelijkheid biedt dat alle Friezen mee kunnen en hun deel bijdragen. Zodat de tweedeling in de samenleving die we meer en meer zien ontstaan niet groter, maar juist kleiner wordt en een mooie wereld achterlaten voor de volgende generaties.