Je kunt ook kijken of een dorp een dorp is of eigenlijk meer een slaapwijk van een stad verderop. In het laatste geval is er weinig extra reden voor mensen omgewoon in niet gewoon in een slaapwijk bij de stad te gaan wonen.

Wil je als dorp perspectief bieden voor jonge inwoners dan moet je scherp opletten of je dorp meer biedt dan een slaapwijk. Er moet bijvoorbeeld een waardevol sociaal leven zijn, wat vraagt om een natuurlijk ontmoetingspunt in het dorp. Of dat nou een kroeg is of een sportvereniging, of een school is minder van belang. Of er zijn actieve bedrijven of organisaties die mensen werk bieden en ook hun maatschappelijke rol in de dorpsgemeenschap invullen via b.v. sponsoring. Beschikbaarheid van goede betaalbare woningen kan ook een belangrijke succesfactor voor dorpen zijn. Net als een mooie omgeving om te ontspannen. De ‘Milenials’ hechte steeds meer waarde aan duurzaamheid, een goeie work-life balans, gezond eten en een veilige omgeving voor hun kinderen.

Het is belangrijk voor dorpen om over hun toekomst na te denken en initiatieven te nemen die het dorp aantrekkelijk maken voor mensen om zich er te vestigen. De initiatieven zullen niet van boven komen maar de dorpen zullen het zelf moeten doen. Gelukkig zijn er veel dorpen die daar al mee bezig zijn, vaak blijkt echter dat de overheid eerder in de weg zit dan tot steun is.

Woningbouwcoöperaties

De beschikbaarheid van goede, passende woningen in veel dorpen staat onder druk. De Provincie geeft geen ‘woningcontigenten’ vrij voor de dorpen en de grote woningbouwcooperaties richten zich te veel op de grote steden en slopen huizen in de dorpen.

Natuurlijk Fryslân vind dat wanneer een dorp behoefte heeft aan woningen, er bewoners voor heeft en een goede plek, het dorp de ruimte moet krijgen om deze te bouwen. Ook wanneer een grote coöperatie woningen afstoot moet het dorp de mogelijkheid krijgen om de woningen en/of grond over te nemen. Bij voorkeur moet dit gebeuren via een locale woningbouwcoöperatie om er voor te zorgen dat het belang van het dorp voorop staat. Goed voorbeeld hiervan is de woningbouwcoöperatie in Jirnsum. Het kritische punt hier is echter de financiering, zonder garanties van de overheid is het vaak erg moeilijk om te kunnen starten. Natuurlijk Fryslân vindt dat de Provincie hier als (mede-)financier moet optreden.

Energiecoöperaties

We moeten op zeer korte termijn een energietransitie maken. En er is geen ontkomen aan dat dit impact gaat hebben op de dorpen en het buitengebied. Daarom is het van groot belang dat de dorpen zelf een belangrijke rol hebben in de uitvoering van de transitie. Dat zij zelf keuzes kunnen maken hoe de lasten en de lusten verdeeld worden. Natuurlijk Fryslân ziet locale energiecoöperaties als de manier om de lusten ook zo veel mogelijk ten goede te laten komen aan de inwoners zelf. De locale energiecoöperaties moeten dus de duurzame energieopwekking zelf gaan exploiteren en de opbrengsten komen dan ten goede aan dorp en inwoners. Natuurlijk lopen we dan direct weer aan tegen problemen met financiering, organisatie en ruimtelijke ordening.

Natuurlijk Fryslân vindt dat de Provincie, als verantwoordelijke voor de energietransitie, er voor moet zorgen dat er financiering is, organisatorische ondersteuning en ruimtelijke inpassing.

Dorps-leen

Een leen is een oud woord voor een stichting die grond, boerderijen en huizen exploiteert. In een nieuw jasje gegoten ziet Natuurlijk Fryslân dit als de manier om dorpen regie over hun eigen omgeving terug te geven. Wij verwachten dat als gevolg van de landbouwtransitie, energietransitie en opschaling van de gemeente niet alleen nieuwe taken bij de dorpen terecht komen maar ook dat er grond, bedrijven en gebouwen vrij komen die beheerd moeten worden. Natuurlijk Fryslân wil dat deze op termijn zoveel mogelijk bij de dorpen zelf worden ondergebracht. Niet alleen zorgt dat dat er mee gebeurd wat in het belang van het dorp is, ook verwachten wij dat het effectiever is en zorgt voor locale werkgelegenheid en economische reuring.

Natuurlijk Fryslân wil ook dat gemeenten hun eigendommen in de dorpen er in onderbrengen, natuurlijk wel samen met de bijbehorende beheersbudgetten. Ook zaken als bermbeheer en onderhoud openbaar groen kunnen er in worden ondergebracht.

Daarnaast biedt dit mogelijkheden voor initiatieven als bijvoorbeeld dorpstuinen, openluchttheaters en voedselcoöperaties. Het geeft dorpen ook meer mogelijkheden om startende ondernemers te faciliteren met grond en gebouwen zodat er weer nieuwe economische activiteiten in het dorp ontstaan.

Dorpshuizen, cafés, winkels, openbaar vervoer en sportvoorzieningen

Al deze zaken worden vaak gezien als belangrijk voor de leefbaarheid van een dorp. Maar feitelijk is het andersom, als er niemand is die er gebruik van maakt kun je ze niet in stand houden. De eerste reden voor mensen om wel of niet in een bepaald dorp te willen wonen is hoe het past bij hun werk, of het een leuke woning is, of het een leuk dorp is, hoe het bereikbaar is met de auto. Daarna spelen pas voorzieningen een rol en dan ook nog meer indirect omdat de aanwezigheid van een sociaal trefpunt in het dorp mee bepaald of de sfeer leuk is.

In veel dorpen zie je dat voorzieningen zoals dorpshuis/cafe ook voor een belangrijk deel draaien op omzet van buiten het dorp, op recreatie en toerisme. Een dorp dat toeristen trekt heeft meer werkgelegenheid en meer voorzieningen (zie ook ons plan tegen de landschapspijn). Natuurlijk Fryslân ziet dan ook heel duidelijk voordelen van het bevorderen van toerisme in de dorpen. De Provincie kan dit stevig stimuleren door er voor te zorgen dat er meer ruimte komt, via ruimtelijke ordening, voor toerisme-gerelateerde economische activiteit, waaronder horeca. Dit sluit goed aan bij onze plannen voor de omvorming van de landbouw/melkveehouderij, en dan eerst ook specifiek in het veenweidegebied waar ook de klimaatopdracht speelt.

Energiecoöperaties

Natuurlijk Fryslân ziet ook voor energiecoöperaties in wijken en grote kernen een belangrijke rol weggelegd om samen met de omringende dorpen afspraken te maken over de uitvoering van de energietransitie. Het kan goed zijn dat dorpen een deel van de stedelijke opgave overnemen maar wel hier dan ook extra voor gecompenseerd worden en dus ook de opbrengsten krijgen.

Voedselvoorziening

Gezond voedsel is belangrijk voor mensen en de eetgewoontes van mensen ontwikkelen zich niet overal even positief. Gezond voedsel is op dit moment in de supermarkt vaak duurder dan ongezond voedsel. Natuurlijk Fryslân ziet mogelijkheden wanneer mensen met een smalle beurs meer direct toegang krijgen tot gezond voedsel. Samenwerking tussen groepen mensen uit de stad, al dan niet georganiseerd in voedselcoöperaties, en voedselproducenten in de omliggende dorpen biedt in onze ogen hier een win-win kans. Met name omdat wij verwachten dat de landbouwtransitie in Fryslân zal leiden tot meer consument-gerichte voedselproducenten met een breder aanbod van gezond en duurzaam voedsel.

De landbouwtransitie zal niet alleen gedreven worden door de huidige slechte economische situatie in de landbouw maar ook door de klimaatverandering, de energietransitie en de noodzaak tot biodiversiteitsherstel. Natuurlijk Fryslân ziet hier voor de Provincie, mogelijk samen met de gemeentes, een belangrijke rol weggelegd, zowel organisatorisch, regelgevingstechnisch, als financieel.

Economie en werkgelegenheid

De steden en grote kernen zijn de afgelopen tientallen jaren steeds belangrijker geworden voor de Friese werkgelegenheid vanwege de daar gevestigde grote (industriële) werkgevers en de daar gevestigde winkelbedrijven. Maar deze werkgelegenheid staat onder druk;

– veel winkels sluiten als gevolg van internet,

– de grote administratieve bedrijven als verzekeraars, banken, etc. stoten mensen af als gevolg van verdere automatisering en digitalisering

– industriële bedrijven automatiseren en robotiseren hun productieprocessen

Kortom, de grote kernen zullen hun focus moeten verscherpen over hoe ze aantrekkelijk blijven als vestigingsplaats voor (nieuwe) economische activiteiten. Steeds belangrijker hiervoor wordt de beschikbaarheid van goede medewerkers. Fryslân had altijd een goede naam vanwege het arbeidsethos van de inwoners. Maar het arbeidsethos en ziekteverzuim van robots is nog veel beter, dus daar ligt steeds minder een concurentievoordeel voor Fryslân.

Het aanbod van talent wordt een steeds belangrijker vestigingsoverweging. En voor wie talent heeft, hoog en laag opgeleid, is er steeds meer keuze. Daarom is het van groot belang dat niet alleen de dorpen zich bekommeren om hun leefomgeving maar ook de steden en de grote kernen. Leefomgeving in de stad, maar ook om de stad in buitengebied en dorp.

Natuurlijk Fryslân maakt daarom duidelijke keuzes op provinciaal niveau waar de verschillende streken, grote kernen en dorpen prioriteit aan moeten geven.

Voor de steden betekent dit een scherp oog voor een prettige, duurzame leefomgeving en een goed aanbod van vertier en cultuur.

Vervoersstromen

Op Europese schaal bekeken ligt Fryslân buiten de grote vervoerscorridoors (zie de plannen van de EU). Fryslân heeft dus geen goed perspectief voor grootschalige logistiek en verwerking van bulkgoederen. De overgang naar een circulaire economie en de transitie van de melkveehouderij zal ook het einde betekenen van grootschalige aanvoer van veevoer en kunstmest naar Fryslan. Ook de productie van beton zal naar verwachting afnemen omdat het een zeer hoge CO2 uitstoot met zich meebrengt waardoor ook de aanvoer van zand en grind zal verminderen. Natuurlijk Fryslân ziet dan ook geen reden om de grote kanalen in Fryslân verder te vergroten. Zeker gezien het feit dat de vaarweg Lemmer-Delfzijl geen vervolg voor grote schepen biedt in Duitsland; 90 meter is daar het maximum.

Het hoofdwegennet in Fryslan is wel compleet, grote infrastructurele aanpassingen zijn niet meer nodig. Bovendien is voorzichtigheid geboden met de energietransitie en autonoomrijden aan de horizon. De gevolgen van deze verandering kunnen hele andere eisen stellen aan ons wegennet; deze ontwikkelingen willen wij eerst afwachten.

Maakindustrie

Fryslân is na Noord-Brabant de Provincie met relatief de meeste maak-industrie. Echter de meeste maakindustrie in Fryslân levert weinig toegevoegde waarde op het gebied van kennis. Fryslân moest het altijd hebben van zijn ‘gouden handjes’, maar moderne robots in combinatie met produktieautomatiseringssoftware hebben nog ‘betere handjes’. Het voordeel van Fryslân verdwijnt in rap tempo want je kunt overal robots neerzetten. Fryslân moet zeer snel de overstap maken naar hoogwaardige maakindustrie. Aanknopingspunten hiervoor biedt het High-Tech-cluster in Drachten. Maar daarmee alleen gaan we het niet redden. Er is veel gerichtere actie nodig.

Skill-gap en innovatie

Mooi engels woord maar het komt er voor Fryslân op neer dat we op bepaalde gebieden een groot gebrek aan talent hebben. Fryslân heeft heel veel talent maar vergeleken met de rest van het land, en speciaal met andere ‘maak-hotspots’ hebben we een groot te kort aan WO-opgeleid talent, specifiek technisch WO-talent. De Nederlandse arbeidsmarkt bestaat gemiddeld voor 11% uit WO-opgeleide mensen. Voor de techniek-hotspots zoals rondom Eindhoven, Delft en Twente ligt dit boven de 20%. In Fryslan ligt dit onder de 3% en daar zitten dus alle chirurgen, rechters, advocaten, huisartsen, notarissen, etc ook al bij. De ervaring leert dat de meest effectieve ‘maak-regios’ een gebalanceerde talent opbouw kennen van TU-er tot lasser, met goed samenwerkend onderwijs op verschillende niveaus. De opleidingen rond Eindhoven, Delft en Twente geven hier het voorbeeld.

Deze skill-gap dichten door het aantrekken van WO-opgeleide techneuten terwijl er feitelijk nog maar weinig werk op dit gebied is, is vrijwel kansloos. Hoogopgeleide technici zoeken elkaar op om samen te werken. Dat maakt het extra moeilijk.

De manier om dit recht te trekken is om hen hier zelf op te leiden zodat er hier een technisch ecosysteem ontstaat. Je moet dus verse master-studenten aantrekken die hier dan ook hun sociale en professionele netwerk opbouwen tijdens hun studie. Ook wanneer ze later weer vertrekken blijven zij ambassadeurs voor Fryslân.

Natuurlijk Fryslân zet dus in op het opzetten van een Technische Universiteit in Fryslân. Deze kan ook helpen om belangrijke instituten als Wetsus een vaster toekomstperspectief te bieden. Voor de duidelijkheid, de TU is niet bedoeld om te voorkomen dat jonge friezen ergens anders gaan studeren want dat is juist heel goed, maar om van elders nieuw talent aan te trekken voor Fryslan.

Vestigingsklimaat

Wil je nieuw talent aantrekken en bestand talent behouden, dan moet je ook een prettige leefomgeving bieden want talent kan overal terecht.

Dit biedt ook een kans voor Fryslan want veel andere economische ‘hot-spots’ hebben steeds meer moeite met het bieden van prettige woningen en een aantrekkelijke leefomgeving. Zowel voor steden, als voor dorpen, als in het buitengebied biedt dit kansen. Kansen om mensen aan te trekken die waarde hechten aan een natuurlijke, duurzame, gezonde leefomgeving. Dit betekend wel dat we als provincie keuzes moeten maken. Herstel van landschap, cultuurhistorie, biodiversiteit, en natuurlijke landbouw. Ook moeten we ruimte bieden aan de woonwensen van mensen van buiten de provincie en moeten we zorgen voor een passend cultureel klimaat; dat is in toenemende mate van belang. Het is niet voor niets dat ASML het culturele klimaat in Eindhoven enorm sponsort, anders komt het benodigde talent er niet wonen.