De transities waar onze maatschappij voor staat zijn erg groot. Het is daarom van groot belang dat iedereen mee doet en mee kan doen. Wanneer de transities leiden tot grote verhoging van de kosten voor levensonderhoud betekent dit dat een flink deel van de maatschappij niet mee kan doen en dat de weerstand tegen de noodzakelijke veranderingen vergroot wordt. Iets vergelijkbaars ontstaat wanneer de transitie grote investeringen vraagt van inwoners en het midden en klein bedrijf (MKB) waarvoor de financiële middelen niet vrij gemaakt kunnen worden, niet omdat de investeringen niet renderen, maar omdat de bank ze niet wil financieren.

Een tweede bedreiging voor de transities vormt de afstand tussen de overheid en de inwoners. Daar zijn meerdere oorzaken voor; door de schaalvergroting door fusies van de gemeentes de fysieke afstand tot de lokale overheden, het handelen van de overheid is ‘geprotocoliseerd’ en het feit dat het handelen van de overheid vaak wordt gezien als onjuist, onlogisch, inefficiënt of gewoon dom.

Om de transities wel te laten slagen zijn onze plannen op de volgende wijze hierop aangepast.

Verdeling taken en werk

De transities zijn groot en omvangrijk. Ze raken heel veel verschillende aspecten van ons leven, huizen, bedrijven, landschap, leefwereld en onze portemonee. Allerlei aspecten die per streek, dorp, wijk, huis en individu verschillend kunnen zijn. Dat is niet in detail in algemene regels te vatten, iedere situatie kan om een andere oplossing vragen. Een oplossing die past bij de lokale en persoonlijke omstandigheden. De Provincie zet dus de lijnen uit, definieert de doelen, maakt keuzes, stelt de middelen beschikbaar en zorgt voor bijpassende regelgeving. Het Dorp of de Wijk vult de doelstellingen in binnen de gegeven kaders, maakt de lokale keuzes afgestemd op de specifieke situatie en voert deze uit. De Provincie ondersteunt de uitvoering zonodig, handelt richting andere overheden en bedrijven, en geeft rugdekking.

Organisatievorm

Wij geven de voorkeur aan de coöperatie als organisatievorm voor de uitvoering van de plannen in de Dorpen en Wijken. Dat geeft de beste mogelijkheden voor lokale zeggenschap, gedeeld eigendom, gedeelde verantwoordelijkheid en het delen van de opbrengsten.

Lokale (maatschappelijke) doelen

Onderdeel van de opdracht aan de Dorpen is ook dat de lokale doelen voorop staan. Het is niet de bedoeling dat externe investeerders er met de buit van door gaan. Wellicht minstens zo belangrijk is dat de opdracht wat ons betreft ook inhoudt dat het Dorp of de Wijk ook zorgt dat iedereen mee kan doen, mee doet en dat de kosten voor iedereen beheersbaar blijven.

Lokaal maatwerk

De inwoners kennen hun Dorpen en Wijken het beste, de bewoners, de huizen, de grond, de omgeving en de kansen. Wij laten de dorpen zelf de keuzes maken en in het bijzonder hoe specifieke situaties binnen de context van de dorps-samenleving het beste meegenomen kunnen worden.

Lokaal organiseren

De inwoners kennen elkaar, en ieders specifieke situatie, het beste. Door de uitvoering lokaal te organiseren met in de kern lokale mensen kan ook de benodigde onderlinge solidariteit het beste vertaald worden naar praktische oplossingen.

Lokale keuzes

Doordat de keuzes lokaal gemaakt worden, waarbij rekening gehouden wordt met de lokale situatie en de specifieke situatie van de verschillende inwoners en er op gericht is dat iedereen mee kan doen, verwachten wij dat daarmee het beste draagvlak voor de uitvoering wordt bereikt.

Lokaal uitvoeren

De lokale organisatie en lokale keuzes zetten zich voort in de lokale uitvoering. De omvang van de werkzaamheden blijven daarmee overzichtelijk en geven de ruimte voor variatie ten behoeve van de lokale invulling. Het biedt tevens meer ruimte voor inzet van lokale en kleinere bedrijven. Het gaat via de coöperatiestructuur ook om de eigendommen van de inwoners zelf wat naar verwachting leidt tot scherp inkopen. Ook biedt het ruimte voor participatie van inwoners bij de uitvoering en later bij het beheer. Bij deze participatie kan ook weer rekening worden gehouden met de specifieke mogelijkheden en kwaliteiten van inwoners. Tenslotte biedt het de beste garantie voor een evenwicht tussen lusten en lasten.

Transities combineren

Iedereen kent de situatie; bedrijf één komt de straat open trekken voor een kabel en herstelt de bestrating, waarna even later bedrijf twee verschijnt en die de straat weer opentrekt voor een buis. Zo moet het dus niet: we moeten de uitvoering van de transities combineren. Sterker, de gecombineerde uitvoering biedt veel voordelen, woningen vernieuwen samen met de energietransitie, de landbouwtransitie in combinatie met de energietransitie, het herstel van biodiversiteit en de versterking van de toeristische aantrekkelijkheid voor het verbeteren van de leefbaarheid.

Eerlijke verdeling

Het is belangrijk dat er een eerlijke verdeling van de taakstellingen over de Steden, Wijken en Dorpen wordt gemaakt. Situaties zoals recent bij het windmolenpark Nij Hiddum Hou of de last die Harlingen draagt bij de Reststoffen Energie Centrale (REC) moeten worden voorkomen. Daarom staat Natuurlijk Fryslân er voor dat de Provincie een eerlijke verdeling maakt. Daarbij kan natuurlijk wel rekening gehouden worden met specifieke situaties maar de basis blijft ‘iedereen doet mee’.

Financieringen

Voor veel lokale initiatieven is het verkrijgen van financieringen vaak een probleem. De Provincie kan deze financieringen juist wel verschaffen en vaak tegen zeer aantrekkelijke condities. Daarom kiest Natuurlijk Fryslân er ook uitdrukkelijk voor dat de Provincie de rol van financier invult. Op deze wijze voorkomen we onnodig dure financieringen en zorgen we er voor dat het maximale deel van de opbrengsten weer bij het Dorp terugkomt.

Faciliteren

Veel van de transities zullen aanpassingen vereisen in bijvoorbeeld de ruimtelijke ordening. De lokale invullingen zullen zonder twijfel vragen om aanpassingen van bestemmingsplannen en verordeningen. Natuurlijk Fryslân kiest ervoor dat de Provincie deze aanpassingen voor haar rekening neemt.

Ondersteuning

Natuurlijk Fryslân verwacht dat de lokale opzet, met lokale invulling, lokale keuzes, lokale mensen leidt tot een uitvoering op basis van breed draagvlak. Maar wij zijn realistisch en niet altijd zal echt iedereen mee doen. Mogelijk ziet zelfs een enkeling mogelijkheden om via onredelijke eisen voor medewerking onevenredige voordelen te bewerkstelligen voor zichzelf. Daarom is organisatorische en juridische ondersteuning vanuit de Provincie van wezenlijk belang. In het uiterste geval betekent dat ook inzet van machtsmiddelen zoals onteigening.

Bundeling

De lokale invullingen geven de benodigde ruimte voor aanpassingen aan lokale omstandigheden en wensen. Echter veel lokale projecten hebben ook veel overeenkomsten met elkaar. Bijvoorbeeld bij overnemen van woningen van de grote woningbouwcoöperaties, of afspraken met netbeheerders zoals Liander, leveranciers van installaties, belastingdienst, economische zaken, Royal Friesland Campina, EU-subsidies, SDE+ aanvragen, etc. Natuurlijk Fryslân wil dat de Provincie hier bundelend optreedt, dit ondersteunt en een belangrijke rol speeltbij het voeren van de onderhandelingen.

Transparantie en communicatie

De transities vragen om grote investeringen. Dat betekent dat goed toezicht en transparantie essentieel is. Vanuit de rol van de Provincie kan deze daar uitstekend op toezien. Daarnaast wil Natuurlijk Fryslân dat de afspraken, contracten en prijzen van de verschillende lokale projecten vrij en makkelijk in te zien zijn. Niet alleen om misbruik te voorkomen maar ook om het delen van kennis en data tussen de Dorpen te bevorderen voor ieders voordeel.

Samenvattend

Dus Provincie stelt eerlijke en faire doelen. Dorpen en Wijken vullen deze in en voeren ze uit. De Provincie maakt het mogelijk op praktische en werkbare wijze. Lusten en Lasten worden eerlijk verdeeld. Solidariteit door uitvoering in de samenleving.