Plan
Ons Waterplan omvat maatregelen en keuzes om te reageren op Klimaatverandering en versterkt het ons plan voor herstel van Biodiversiteit. Daarnaast draagt het bij aan ons plan voor Gezond Boeren en ons plan voor een versterking van Toerisme en Recreatie.
Ook Wetterskip Fryslân heeft zijn specifieke rol op het gebied van water maar de Provincie is wettelijk de hogere overheid ten opzichte van het waterschap. Natuurlijk Fryslân vindt daarom dat de provincie haar taakstellende rol ten opzichte van Wetterskip Fryslân duidelijk en concreet moet invullen.
Zeespiegelstijging
De verzilting van grond en grondwater in Fryslân is een groeiend probleem. Het grondwater onder Fryslân en onder de Wadden staat met elkaar in verbinding. Historisch is het grondwater onder grote delen van Fryslân al zout, alleen het bovenste laagje is zoet door de regenval. De klimaatverandering zorgt voor een zeespiegelstijging, die via de ondergrondse waterverbinding zorgt voor toenemende opwaartse druk op het zoute grondwater, daardoor ontstaat toenemende verzilting van het bovenste grondwater en daarmee ook verzilting van de grond. Dit waterdruk effect van de Waddenzee werkt door tot in het centrale veenweidegebied. Het effect wordt nog versterkt door de lage waterpeilen in de landbouwgebieden. Om de verzilting tegen te gaan kiest Natuurlijk Fryslân voor een zo maximaal mogelijke algehele verhoging van de polderwaterpeilen in Fryslân, afhankelijk van de lokale situatie gaat het al gauw om een verhoging van 60cm tot 150cm. Deze verhoging heeft bovendien sterk positieve effecten voor herstel van Biodiversiteit en biedt ook meer weerstand tegen verdroging wat weer helpt bij Gezond Boeren.
Verdroging Z.O. Fryslan
De huidige zeer lage waterpeilen in de veenweidepolders van centraal Fryslân hebben een negatief effect op het grondwaterpeil van het meer zuid-oostelijk gelegen zandgrondgebied van Fryslân. Het water wordt als het ware via de zandlagen naar het laagste punt weggezogen. Natuurlijk Fryslân kiest ook daarom voor een grote verhoging van het waterpeil in de veenweidepolders. Dit sluit ook goed aan bij ons plan voor Klimaatmaatregelen en bij ons plan voor herstel van Biodiversiteit.
Veenweide-oxidatie
De oxidatie van het veen in het veenweidegebied door de lage waterpeilen in deze polders zorgt voor een aanzienlijke bijdrage aan de CO2 uitstoot en daarmee aan de klimaatverandering. Bovendien zijn de lage waterstanden zeer slecht voor de Biodiversiteit. Natuurlijk Fryslân kiest er dan ook voor om in een zo groot mogelijk deel van het veenweidegebied de peilen maximaal te verhogen zodat het gehele veenpakket weer nat wordt en niet verder oxideert. Deze verandering sluit prima aan bij onze plannen voor het Veenweidegebied, Gezond Boeren en Toerisme en Recreatie.
Waterpeilen polders
De handhavingsvoorschriften van de huidige waterpeilen zijn sterk gekoppeld aan de wensen van de huidige gangbare landbouw. Onze overgang naar Gezond Boeren biedt veel meer ruimte voor hogere waterpeilen en minder hoge afvoereisen. Dit sluit goed aan bij het omgaan met de effecten van het toenemende extreme weer als gevolg van de klimaatverandering. Wij kiezen voor minder stringent beheer van minimum peilen en voor lagere afvoer capaciteit van de Friese polders. Daardoor hoeven we minder extreme maatregelen te nemen op gebied van water-afvoer. Voor de inwoners heeft dit geen extra nadelig effect want dorpen en boerderijen liggen vrijwel overal hoger dan het omliggende polder gebied.
Waterpeilen en de natuur
De aanmerkelijk hogere waterpeilen in de polders waar Natuurlijk Fryslân voor kiest, verminderen ook het waterweglekken uit natuurgebieden omdat de peilverschillen minder worden. Natuurlijk Fryslân kiest ook voor meer peilvariatie op de Friese Meren en grote kanalen. Dit biedt meer ruimte voor waterberging in zowel droge als natte periodes. Maar zeker zo belangrijk is dat de Friese Meren een belangrijk natuurgebied zijn en meer varierende peilen erg goed zijn voor de Biodiversiteit en met name voor de belangrijke rietzones langs de oevers.
Waterpeilen en woningen
De lage waterpeilen in de polders hebben ook invloed op de bebouwing in de polders. Paalrot is een bekend probleem en bedreigt alleen al in Fryslân 28000 woningen.
Door het extremere weer als gevolg van de Klimaatverandering zorgt extreme droogte nu voor historisch laag grondwater in grote delen van Fryslân. Nu worden ook andere huizen en gebouwen in Fryslân die gebouwd zijn ‘op staal’, dus direct op de klei zonder heipalen bedreigt.
Ons Waterplan pakt beide problemen bij de bron aan.
Waterpeilen en het IJsselmeer
De zeespiegel stijgt met minimaal 80 cm in de rest van de eeuw. Water uit het IJsselmeer moet worden gespuid naar de Waddenzee, hetgeen logischerwijze betekent dat het peil in het Ijsselmeer mee moet stijgen met de zeespiegel. De lange droge periode in 2018 heeft duidelijk gemaakt dat ook het IJsselmeer aan het verzilten is. De drinkwater inname uit het IJsselmeer moest deze zomer om die reden al tijdelijk worden stopgezet. Ook dit vraagt om een hoger IJsselmeer peil. Natuurlijk Fryslân kiest voor een meer variërend en hoger IJsselmeerpeil. Voor het Lauwersmeer gelden vergelijkbare overwegingen.
Waterbeheer van de beken
Extremer weer als gevolg van klimaatverandering vraagt ook om ander beheer van de Friese beken en kanalen die het water afvoeren van de hogere zandgronden naar het lager gelegen Friese Meren gebied. Doordat deze afvoer eigenlijk ongecontroleerd gebeurt (het zandgebied ligt hoger en water stroomt natuurlijk van hoog naar laag) is het belangrijk om deze Friese Beek- en Kanaal-dalen te herinrichten zodat zij het water langer vasthouden. Dit is zowel belangrijk in tijden van droogte als bij extreme hoosbuien. Deze herinrichting gebeurt nu mondjes maat door de provincie en het Wetterskip in het kader van natuurinrichting. Natuurlijk Fryslân kiest voor een veel doortastender aanpak via het herinrichtingsplan voor Gezond Boeren en de extra inzet op een aantrekkelijk en Biodivers landschap in het kader van ons plan voor versterking van Toerisme en Recreatie.
Waterberging in de bebouwde omgeving
Vanwege de klimaatverandering moeten we anders omgaan met regenwater, ook in de bebouwde omgeving. Wetterskip Fryslân is hier al een tijd mee bezig maar loopt regelmatig aan tegen de conflicterende belangen van projectontwikkelaars en gemeenten want het vraagt (dure) ruimte in bebouwd gebied. Natuurlijk Fryslân vindt dat de provincie hier vanuit haar rol als hogere overheid en via haar bestuurlijke rol in Ruimtelijke Ordening en Waterbeheer de regie moet nemen. Meer ruimte voor water binnen de stad, wijk en dorpskern en minder met asfalt, tegels en klinkers dichtgelegd terrein.
Drinkwater
Al het Friese drinkwater komt uit het diepe grondwater in Fryslân. Alleen dringt ook hier de verzilting op. Enkele drinkwaterputten zijn daarom al gesloten. Diep grondwater is oud water van langgeleden maar ook hier werken de veranderende hydraulische drukverschillen van de hogere zeespiegel enerzijds en de drogere zandgrond in oostelijk Fryslân de verkeerde kant op. Natuurlijk Fryslân kiest dan ook nadrukkelijk voor het vasthouden, en daarmee infiltreren, van water op de zandgrond van oostelijk Fryslân. Dit kan de provincie doen door het vaststellen van hogere waterpeilen, door herinrichting van het gebied zoals met ons plan voor Gezond Boeren en de versterking van Toerisme en Recreatie. Deze keuzes voor de hogere peilen en onze herinrichting dragen dan ook nog eens bij aan herstel van Biodiversiteit en zijn goed voor de Leefbaarheid.
Daarnaast willen we kritisch kijken naar de toegevoegde waarde van de grote industriële drinkwater verbruikers. De nieuwe zuivelfabrieken in Heerenveen zorgen nu voor een feitelijk te kort aan drinkwater en dwingen tot het ingebruik nemen van nieuwe winputten. Aangezien 75% van de zuivelproduktie in Nederland verliesgevend is en relatief weinig werkgelegenheid met zich meebrengt willen wij geen verdere ruimte geven aan dit soort industrie. Overigens verwachten wij dat onze plannen voor Gezond Boeren zullen leiden tot financieel gezondere sector die tot 75% minder zuivel produceert en daarmee werken we ook aan de oplossing van het drinkwater probleem.
Waterkwaliteit
De kwaliteit van het oppervlaktewater in Fryslân is de afgelopen decenia sterk verbeterd maar bevat nog steeds te veel meststoffen/mineralen. De concentratie van pesticiden in het water is ook teruggelopen maar modernere pesticiden zoals neonicotinoïden hebben bij lagere concentraties en langdurige blootstelling nog steeds een enorm effect op de Biodiversiteit. Daarnaast worden ook medicijn resten een steeds groter probleem omdat ze de natuurlijke processen in organismen beïnvloeden.
Ons plan voor Gezond Boeren zal er toe leiden dat de meststoffen in het oppervlakte water verder sterk afnemen. Daarnaast zal het vertragen van de waterafvoer uit de oostelijke delen van de provincie mogelijkheden bieden om meststoffen al eerder op meer natuurlijke wijze te binden bijvoorbeeld met helofyten filters.
Ons plan voor Gezond Boeren en ons plan voor herstel van de Biodiversiteit zal er tevens toe leiden dat de toepassing van pesticiden in grote delen van Fryslân verboden wordt.
Daarnaast wil Natuurlijk Fryslân het Wetterskip zoveel mogelijk steunen bij zijn inzet voor het zoveel mogelijk verwijderen van medicijnresten uit het rioolwater.
Uitvoering
Voor veel maatregelen is de provincie de partij die duidelijke doelen kan stellen, voor zichzelf, voor gemeenten en voor het Wetterskip. Natuurlijk Fryslân vind dan ook dat de Provincie, in tegenstelling tot de huidige aanpak, dit heel snel en duidelijk moet doen. Dit is ook de rol van de Provincie zoals de wetgever deze bedoeld heeft.
Uitgangspunt voor de waterpeilen in het Veenweidegebied is dat veenpakket nat moet blijven. Voor pure veenweide betekend dit een drooglegging van maximaal 30 cm. Voor het overige Klei-op-veen gebied en het kleigebied in de westelijke helft van de provincie gaan we eerst uit van het Friese Boezempeil als richtlijn. Is dit te hoog dan gaan we naar een maximale drooglegging van 50 cm met uitzondering van lokale cultuurhistorische verhogingen zoals terpen.
De tijd dringt en de uitvoering kan over 4 jaar al een heel eind op streek zijn wanneer er een duidelijk ander provinciebestuur zit.